توضیحات
عنوان فارسی: نشوز زوج در فقه و حقوق جمهوری اسلامی ایران
- چکیده
- مقدمه
- تعریف نشوز
- تعریف نشوز زوج به امتناع از طاعت
- تعریف نشوز زوج به کراهت از همسر
- مصادیق نشوز زوج
- مصادیق مالی نشوز زوج
- مصادیق غیر مالی نشوز زوج
- ترک مواقعه
- ادله نظریه مشهور
- نظریۀ برگزیده
- ادلۀ نظریۀ دوم
- ترک قسم
- مقدار مضاجعت
- ادله نظریه مشهور
- ادله نظریه دوم
- شرایط نشوز زوج
- اثبات تکلیف
- تکالیف خاص و عام
- تکالیف عقدی و قراردادی
- توانایی امتثال
- توانایی مالی
- ناتوانی جنسی
- نشوز زوج در حقوق جمهوری اسلامی ایران
- نتیجه گیری
- منابع
چکیده
خانواده کانون مقدسي است که بر عاليترين عواطف بنا شده است و به لحاظ کارکرد، مهمترين نقش را در سعادت و شقاوت جوامع ايفاء ميکند، لذا تلاش در راستاي حفظ و استواري آن، ضرورتي اجتنابناپذير است. نشوز یکی از مباحث مهم فقه و حقوق خانواده است که به طور مستقیم در قرآن کریم ریشه دارد و مانند نشوز زوجه، آیه ای به آن اختصاص یافته است. با وجود روشن بودن مفهوم لغوی واژه نشوز، درباره مفهوم نشوز زوج و مصادق آن در فقه خانواده میان فقهای عظام اتفاق نظر وجود ندارد و این اختلاف به حقوق داخلی ما نیز سرایت کرده است؛ به گونه ای که در قوانین جمهوری اسلامی ایران، واژه نشوز فقط درباره زوجه به کار رفته است. این نوشتار می کوشد مفهوم، مصادیق و شرایط نشوز زوج را در فقه تبیین نماید و سپس وضعیت آن را در حقوق جمهوری اسلامی ایران مورد برررسی قرار می گیرد، به طوری که ابتدا در قسمت اول جایگاه موضوع در قرآن کریم، هدف تحقیق، و پرسشهای تحقیق مورد بررسی قرار گرفته است. درقسمت دوم تعاریف مربوط به واژه نشوز و مفاهیم آن در نظر گرفته شده است. در قسمت سوم به مصادیق نشوز اعم از مالی و غیر مالی پرداخته شده و پس از آن در قسمت چهارم شرایط نشوز عنوان شده است. در نهایت در بخش پایانی تحقیق، نشوز در حقوق جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار گرفته است.
واژگان کلیدی: خانواده، فقه و حقوق، نشوز، زوج.
مقدمه
نشوز زوج، یکی از مباحث مهم فقه و حقوق خانواده است که به طور مستقیم در قرآن کریم ریشه دارد و مانند نشوز زوجه، آیه اي به آن اختصاص یافته است . با وجود روشن بودن مفهوم لغوي واژه نشوز، درباره مفهوم نشوز زوج و مصادیق آن در فقه خانواده میان فقهاي عظام اتفاق نظر وجود ندارد و این اختلاف به حقوق داخلی ما نیز سرایت کرده است؛ به گونه اي که در قوانین خانواده جمهوری اسلامی ایران، واژه نشوز فقط درباره زوجه به کار رفته است. این نوشتار می کوشد مفهوم، مصادیق و شرایط نشوز زوج را در فقه تبیین نماید و سپس وضعیت آن را در فقه و حقوق مدنی جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار دهد.
نشوز واژه قرآنی است، که در دو آیه وارد شده است:
- «الرجال قوامون علی النساء بما فضل اللّه بعضهم علی بعض و بما انفقوا من اموالهم فالصالحات قانتات حافظات للغیب بما حفظ اللّه ولّلاتی تخافون نشوزهنّ فعظوهن واهجروهن فی المضاجع واضربوهن فان اطعنکم فلا تبغوا علیهن سبیلاً ان اللّه کان علیا کبیرا[1]»
مردان، از آن جهت که خدا بعضی را بر بعضی برتری داده است، و از آن جهت که از مال خود نفقه می دهند، بر زنان تسلط دارند. پس زنان شایسته، فرمانبردارند و در غیبت شوی عفیفند و فرمان خدای را نگاه می دارند. و آن زنان را که از نافرمانیشان بیم دارید، اندرز دهید و از خوابگاهشان دوری کنید و بزنیدشان. اگر فرمانبرداری کردند از آن پس دیگر راه بیداد پیش مگیرید. و خدا بلند پایه و بزرگ است.
- «و ان امرأة خافت من بعلها نشوزا او اعراضا فلاجناح علیهما ان یصلحا بینهما صلحا والصلح خیر و احضرت الانفس الشح و ان تحسنوا و تتقوا فان اللّه کان بما تعلمون خبیرا[2]»
اگر زنی دریافت که شوهرش با او بی مهر و از او بیزار شده است، باکی نیست که هر دو در میان خود طرح آشتی افکنند، که آشتی بهتر است. و بخل و فرومایگی بر نفوس مردم غلبه دارد. و اگر نیکی و پرهیزگاری کنید خدا به هر چه می کنید آگاه است.
قاطبه مفسران به تفسیر آیه مذکور پرداخته اند. در منابع فقهی نیز فصلی از مباحث کتاب نکاح به «نشوز» اختصاص یافته، در آن مسائل مربوط به نشوز زوج تببین گردیده است. به رغم روشن بودن مفهوم لغوي این واژه و نیز با وجود اشتراك نظر فقهاي عظام درباره مفهوم نشوز زوجه، درباره معناي نشوز زوج اختلاف دارند. آراي فقهی موجود درباره نشوز زوج در سه دسته زیر قابل طبقه بندي می باشد:
- بعضی تعریف مشترکی از نشوز زوجین ارائه کرده اند.
- برخی دیگر تعریفی متمایز برای نشوز زوج ارائه کرده اند.
- گروه دیگری در انتساب وصف نشوز به زوج، تردید به عمل آورده اند.
به هر صورت، اختلاف در تعریف نشوز زوج یا تردید در انتساب مفهوم نشوز به وي در حقوق داخلی ما اثر گذاشته است. قانونگذار واژه نشوز را فقط دربارهزوجه به کار برده است و همین باعث شده است در ادبیات حقوقی ما ترکیب «نشوز زوج» نا مانوس به نظر برسد؛ به گونه اي که گروهی گمان می دارند نشوز وصفی اختصاصی براي زوجات است.
اینک مسئله این است که نشوز چیست؟ آیا این وصف به زوج قابل انتساب می باشد؟ در فرض درستی انتساب نشوز به زوج، آیا مفهوم نشوز زوجین مشترك است؟ این مسائل و مصادیق نشوز زوج و شرایط آن موضوع نوشتار کنونی است. نگارنده نخست نشوز را از منظر فقهی مورد مطالعه قرار می دهد وسپس آن را از نظر حقوقی بررسی می نماید.
1. تعریف نشوز
واژه «نشوز» در لغت به معنای برتری، برآمدگی و ارتفاع است[3]. در همه کاربردهای این واژه، معانی مزبور لحاظ شده است؛ مانند اطلاق واژه نشوز به مکان مرتفع[4] یا به نشسته ای که برخاست[5] و نیز تعبیر «بضعۀٌ ناشزةٌ» در بعضی روایات که به قطعه ای گوشت برآمده بر شانه رسول گرامی اسلام اشاره دارد. نشوز اصطلاحی در فقه و حقوق اسلامی به معنی تمکین نکردن، نافرمانی و عدم ایفاء وظایف زناشویی از سوی یکی از زوجین است. اگرچه معمولاً نشوز فقط به نافرمانی زن از طریق عدم تمکین به شوهر اشاره دارد اما نافرمانی شوهر نیز در نوشتههای فقهی نشوز نامیده میشود هرچند اصطلاح تمکین در مورد شوهر استفاده نمیشود. هنگامی هم که این وظیفهناشناسی دوجانبه باشد آن را شقاق مینامند[6].
فرهنگ نویسان در معنای نشوز گفته اند:
« و نشزت المرأة تنشز نشوزا، اذا استعصت علی بعلها و ابغضته و نشز بعلها علیها اذا ضربها و جفاها[7]».
نشوز زن آن است که بر شوهر عصیان کند و او را ناخوش دارد و نشوز شوهر آن است که زن را کتک زند و بر او جفا ورزد.
و نیز گفته اند:
« والنشوز کراهیة کل منهما صاحبه و سوء عشرته له»[8]
نشوز آن است که هر یک از زن و شوهر و دیگری را ناخوش دارد و با او معاشرت ناپسند کند.
مفسران در تفسیر نشوز، همان معنای لغت نویسان را در تفسیر آیه آورده اند. باید توجه داشت که نشوز، حقیقت شرعی ندارد و برای ناخوشایندی زوجین مصادیق ثابت و معلومی را نباید فرض کرد بلکه با عرف و موقعیتها متغییر است همان گونه که در معنای تمکین گذشت.
البته باید نکته ای را روشن سازیم که آیا نشوز عدم تمکین است یا معنای عام تر دارد؟ بدین معنا که رابطه نشوز و تمکین مانند کوری و بینایی است که به اصطلاح منطق دارای نسبت عدم و ملکه باشند یا اینکه چنین نیست؟
تمکین به معنای تن دادن است؛ خواه در اموری که از سوی شرع یا عرف یا عقل، آن امور لازم باشد یا نه؛ یعنی آنجا که کسی بر دیگری هیچ حقی در شرع و عرف ندارد، تمکین تصویر دارد.
معنای نشوز نیز عام است و به هر گونه کراهت و انزجار و سر باز زدن گفته می شود؛ خواه در جایی که بر او فرض است یا نه. بلی اگر قراینی باشد ممکن است تمکین خاص از نشوز اراده گردد. یعنی سر باز زدن از حقوقی که بر او است، یا انزجار.
در مثل: آیه 35 سوره نساء چنین است. زیرا ابتدا از قوّامیت مردان سخن رفته و سپس اطاعت و فرمانبرداری زنان را گوش کرده است، پس از آن مسأله نشوز زنان طرح شده است و در پایان هم مجددا اطاعت پس از نشوز را یاد کرده است.
ظاهرا آیه 128 سوره نساء نیز چنین باشد زیرا خداوند فرموده: اگر زن احساس نشوز مرد را داشت باکی نیست که میان زوجین مصالحه ای صورت پذیرد. و مفسران گفته اند: نشوز آن است که مرد به جهت پیری زن، یا بدخلقی او و یا علتی دیگر، قصد طلاق زن کند. و مصالحه را چنین توضیح داده اند که زن از پاره ای از حقوق خود صرف نظر کند[9]. در اینجا نشوز مرد، تخلف از حقوق واجب بر او نیست بلکه به معنای انزجار است.
با این توضیح خطای برخی مفسران در این زمینه روشن می شود. یکی از محققان اهل سنت به نام «وهبه زحیلی» در تفاوت دو آیه در امر نشوز و اینکه در نشوز زن، مرد حق عقوبت دارد اما در نشوز مرد، مرد مجاز است پول هم دریافت کند گفته است:
« سبب آن است که خداوند به مردان رتبه قوامیت بر زنان بخشیده است. فرمانبردار حق ندارد رئیس خود را عقوبت کند. همچنین خداوند مردان را بر زنان در عقل، دینداری و استقامت در مشکلات، فزونی بخشیده است. از این رو، نشوز مرد سببی خردمندانه دارد. اما نشوز زن به جهت عواطف بسیار، کمی عقل و دین، اسبابی واهی خواهد داشت. از سوی دیگر حق طلاق از آن مرد است. و اگر نشانه جدایی از مرد دیده شد زن را راهی بر او نیست[10]».
گذشته از برخی مطالب نقدپذیر، مقایسه نشوز در دو آیه و سپس چنین پاسخ گفتن، خطا است. زیرا نشوز همان گونه که شرحش گذشت معنایی عام در لغت و عرف دارد و شریعت اسلامی در این باب اصطلاحی نو، نساخته است.
این واژه عام گاهی در برخی مصادیق خود بـا قرینه به کار می رود که در آیه 35 نساء و 128 همان سوره چنین است. نتیجه این اسـت که اگـر مرد از تکلیف و حقوق لازم، نشوز کرد، حکم آن را این آیه مبارک بیان نداشته است و باید آن را در جایی دیگر جستجو کرد.
توجه:
- برای دانلود فایل word کامل ترجمه از گزینه افزودن به سبد خرید بالا استفاده فرمایید.
- لینک دانلود فایل بلافاصله پس از خرید بصورت اتوماتیک برای شما ایمیل می گردد.
به منظور سفارش تحقیق مرتبط با رشته تخصصی خود بر روی کلید زیر کلیک نمایید.
سفارش تحقیق
دیدگاهها
هیچ دیدگاهی برای این محصول نوشته نشده است.