توضیحات

 عنوان تحقیق: بررسی واقعه سقیفه (از زاویه روایت کتاب سیره ابن هشام)

• چکیده
• مقدمه
• گزارش محمد بن اسحاق
• گزارش محمد بن سعد
• گزارش بلاذری
• گزارش یعقوبی
• بررسی دیگر منابع
• بازسازی سقیفه در منابع تاریخی
• نقل قولی اضافی از بلاذری، سخن رانی ابوبکر را کامل می کند
• منابع

 

چکیده

در این تحقیق به بررسی و نقد واقعه سقیفه از دید کتاب سیره ابن هشام و مقایسه آن با تاریخ طبری پرداخته شده است.

كتاب “سیره رسول الله (ص)” شرح زندگانی حضرت محمد (ص) پیامبر گرامی‏اسلام است كه توسط مورخ بزرگ مصری ابن هشام نگاشته شده و ابن اسحاق آن را ویرایش كرده است. این كتاب روایتی جامع و در برگیرنده ابعاد مختلف جامعه‌شناسی، مردم‌شناسی و قبیله‌شناسی است و ترجمه‌ی این اثر به همت و ذوق استاد مسعود انصاری ارائه شده، ترجمه‌ای اعلا، فاخر، دقیق و درخور توجه است.

کلید واژگان: ابن هشام، سیره ابن هشام، واقعه سقیفه، امام علی(ع)، ابوبکر، تاریخ طبری، واقعه تاریخی.

مقدمه

جمع‌آورى و تدوین أخبار و روایات مربوط به آغاز دین إسلام و شرح أحوال و تاریخ غزوات یا جنگ‌هاى حضرت رسول اکرم محمّد بن عبدالله(ص) از نیمۀ دوم قرن اوّل هجرى در مدینه آغاز شد، اما از مصنّفات قرن اوّل و اوایل قرن دوم اثر مهمى به جاى نمانده است و فقط از طریق کتاب‌هاى بعدى است که مى‏توان از اخبار و آثارى که در آن زمان در مدینه شایع بود اطلاع یافت. تنها کتاب جامع و مدوّنى که به‌جاى مانده و به‌دست ما رسیده کتاب «سیرت محمد رسول‌الله(ص)» (ترجمۀ سیرۀ ابن اسحاق (متوفّى در سال ۱۵۰ یا ۱۵۱ق) یا بنا به مشهور ابن هشام) است که اخبار و روایات مربوط به ظهور إسلام و شرح أحوال و مغازى و سرایاى پیغمبر اکرم را دربردارد. از همین روست که بسیاری آن را یکی از درخشان‌ترین آثار اسلامی از قرن دوم و مهم‌ترین، دیرین‌ترین و روشمندترین متنی می‌دانند که دربارۀ سیرت رسول خدا(ص) و سیره و مغازی به زبان عربی در جهان اسلام تألیف شده است.

اصحاب پیامبر ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ از همان ابتدا به سیره و شرح حال پیامبر توجّه پیدا داشته و در شرح زندگانی و ویژگی های آن حضرت خاطراتی را حفظ و بعدها نقل می كردند. تدوین و جمع آوری اخبار و روایات مربوط به آغاز دین اسلام و شرح احوال و تاریخ غزوات پیامبر ـ صلی الله علیه و آله   از نیمة قرن اول هجری در مدینه شروع شد و از آثار نوشته شده قرن اوّل و اوائل قرن دوّم اثر مهمّی به جای نمانده است اما مطالب آنها در منابع بعدی بر جای مانده است. در این منابع، از افرادی مثل عروة بن زبیر متوفای 90 هجری، ابان بن عثمان متوفای 105 هجری، شرحبیل بن سعد متوفای 123 هجری و ابن شهاب زهری متوفای 124 یاد شده است.(.جعفریان،1377، جلد 1، صفحه 39)

از میان این گزارشات كه هیچ كدام باقی نمانده، جدّی­ترین گزارش در قرن اوّل هجری  گزارشی است كه توسط عروة بن زبیر در باره سیره پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) در منابع انعکاس یافته است. و واقدی او را اولین كسی دانسته كه در باب سیره و مغازی دست به تألیف زده است.( محمد بن سعد، 1405 هجری، جلد 5،صفحه 133.)

در آغاز قرن دوّم نگارش سیره رسمی شد و زهری را سرآمد جمع مهمّی از محدّثان و فقیهان و سیره شناسان مدینه معرفی می کنند، طبری درباره­اش نوشته است که وی در نوشتن مغازی رسول الله از همه جلوتر بوده است.( طبری،صفحه 97.) اما آنچه كه همه اتّفاق نظر دارند این است كه ابن اسحاق نویسندة اوّلین و جامع­ترین سیره است كه بدلیل نظم منطقی موجود در آن به عنوان نخستین كار اصیل در این زمینه شناخته شده است. البته همان­طور كه ذكر شد در نسل­های پیش از ابن اسحاق، كوشش­هایی از سوی برخی از محدّثان در گردآوری سیرة پیامبر وجود داشته است امّا از آنجا كه هیچ كدام كار خویش را آن گونه كه ابن اسحاق سر و سامان داد منظّم نكردند، چندان مورد توجّه قرار نگرفتند. سیرة ابن اسحاق بعنوان الگوی تمام عیار از طرف مورّخان پذیرفته شد.( جعفریان، پیشین،ج1 صفحه 40.)

ابن اسحاق كه از موالی (عرب یا فارس) عراقی است پدرانش مسیحی بوده و جدّش یسار از اسیران جنگ عین التمر عراق بود، نام كامل او ابو عبدالله محمد بن اسحاق بن یسار مطلّبی كه حدود 81ـ85 هجری در مدینه متولّد شد و در همانجا نشو و نما یافت و در سال 150 یا 151 هجری در بغداد وفات نمود.( همدانی، 1359 ،ج1 صفحه 2.)

ابن اسحاق در مدینه از محضر علمای عصر از جمله زهری كسب دانش نمود و روایات خود را جمع­آوری كرده لذا در این مورد می­توان گفت مدینه بعنوان اوّلین محلی است كه سیره نویسی در آن بنیان گذاری شد است و اكثر عالمان سیره در ابتدا از این شهر بودند.( شاکر مصطفی، 1983 میلادی، صفحه 119)

ابن اسحاق پس از پیروزی عباسیان بر امویان به عراق رفت و زمانی كه منصور در حیره بود كتاب سیره خود را تألیف كرد و از آن زمان میان مردم كوفه و سپس سایر مناطق انتشار یافت در واقع مهاجرت ابن اسحاق از مدینه به عراق دانش سیره را كه تولّدش در مدینه بود به مهمترین نقطه عالم اسلام یعنی عراق انتقال داد.

ابن اسحاق سیرة مدوّنی از خود بر جای نهاد كه جنبه تاریخی آن به طور كامل روشن است كتاب وی مشتمل بر اخبار تاریخی از زمان حضرت آدم تا پایان زندگی پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ بوده و ابن هشام با تهذیب سیره ابن اسحاق، آنچه كه آن را زواید نامیده و بی ارتباط با پیامبر ـ صلی الله علیه و آله ـ می­دانست حذف كرد، باید گفت امتیاز كتاب ابن اسحاق به ساختار منظّم آن است كه نباید به تنهایی زائیده افكار خود او باشد بلكه همان گونه كه برخی از محقّقان نوشته­اند تركیب كار مغازی از استاد وی زهری و سایر مؤلّفانی بوده است كه پیش از وی به این كار مشغول بودند. ولی پیش از وی مجموعه ای در این حد نبوده است.( مسعودی، 1385، جلد 4، صفحه 116.)

از آنجایی كه ابن اسحاق در مدینه می­زیسته و در این شهر رشد یافته لذا عمدة روایات او شامل نقل­های مدنی است یعنی در مدینه تدوین اوّلیه كرده و در عراق انتشار داده است.( خطیب بغدادی، جلد1، صفحه 112.)

همچنین ابن اسحاق تحت تأثیر راویان یهودی و مسیحی یا آنان كه مسلمان متأثّر از اهل كتاب بوده، قرار داشته و بخش نخست كتاب خود را از طریق آنان و با استفاده از مأخذ آنها نگاشته است كه ابن هشام بعدها آن را حذف كرده است. و دیگر اینكه از هر شاهدی بهره گیری می كرده از آن جمله است اشعاری كه بطور زیاد استفاده كرده و گفته شد چهار پنجم اشعار استفاده شدة ابن اسحاق را ابن هشام حذف كرده است.

ابن اسحاق از قرآن بطور مفصّل استفاده كرده و شأن نزول آیات در هر باب را آورده است. این سیره از جهت انسجام درونی و به عنوان یك متن تاریخی از قوّت قابل توجهی برخوردار است. با توجه به سابقة محدود تاریخ نگاری باید كار ابن اسحاق را قدم بسیار مهمّی در پیشرفت دانش تاریخ­نگاری اسلامی دانست.

بنابراین اولین و اصیل ترین سیره دربارة رسول گرامی اسلام توسط محمد بن اسحاق نگارش و تدوین شده و ویژگیهایی داشت كه می توان به منظّم بودن ، جامع بودن ، استفاده از روات مدنی كه اطلاعات دقیق تری نسبت به سایر شهرها از زندگانی و شرح حال رسول الله   صلی الله علیه و آله   داشتند و همچنین استفاده از اساتیدی كه در این زمینه تبحّر داشتند اشاره کرد. همانطور كه گفته شد این كتاب تدوین اوّلیه اش در مدینه صورت گرفته و محمد بن اسحاق هم در مدینه تولّد و رشد یافته بود و لذا می شود گفت كه نویسنده این سیره از مردم مدینه بوده وی حدود 70 سال بعد از رحلت پیامبر متولّد شده و بعد از 70 سال زندگی وفات یافته است. این سیره توسط ابن هشام به دست ما رسیده است.

در این تحقیق، جریان سقیفه را از روایت سیره ابن هشام نقل کرده ام و سپس همان جریان را از کتاب تاریخ طبری نیز، آورده ایم. هدف از این کار نقد روایت ابن هشام از سقیفه بوده است که برای بهتر شدن نقد، آن را نیز با کتاب تاریخ طبری مقایسه کرده ایم.

هر دو کتاب ابتدای واقعه را تقریبا همانند هم روایت می کنند و تفاوتی زیادی ندارند. اما تفاوت اساسی که این دو روایت از واقعه سقیفه دارند به اسم بردن از اما علی(ع) بازمی گردد.

در روایت تاریخ طبری از واقعه آمده است: « مُنِذربن أبی الاَرْقَم نیز برخاست و روی به عبدالرّحمن کرد و گفت:ما برتری کسانی که نام بردی منکر نیستیم، به ویژه که در میان ایشان مردی است که اگر برای به دست گرفتن زمام امور حکومت پیشقدم می شد، کسی با او به مخالفت برنمی خاست [منظور مُنذِر، علی ابن ابی طالب(ع) بود.]. آن گاه برخی از انصار بانگ برداشتند که: ما فقط با علی بیعت می کنیم».[1]

در روایت واقعه سقیفه در کتاب سیره ابن هشام هیچ اشاره ای به امام علی و این قسمت نشده است و نویسنده عامدانه یا سهواً از ذکر این قسمت سرباز زده است.

گاه گفته می‌شود ابن هشام مواردى که در «سیره ابن اسحاق» منطبق با گرایش شیعى بوده را حذف کرده است، لیکن چنین نیست؛ زیرا هم مواردی یافت می‌شود که او از ابن اسحاق درباره امام علی(ع) نقل کرده، و هم مواردی را خود ابن هشام مستقلاً در مناقب حضرت علی(ع) آورده است.

گفتنی است؛ نمی‌توان درباره همه مطالب سیره ابن هشام قضاوت نمود و همه آن‌را تأیید یا رد کرد؛ چرا که تک تک نقل‌های آن‌را باید مورد بررسی قرار داد. ولی به‌طور کلی می‌توان گفت: «سیره ابن هشام» یکی از قدیمی‌ترین منابع قابل استناد در ارتباط با وقایع صدر اسلام است.

بی تردید واقعه سقیفه از نظر تاریخی، با ظهور مذهب تشیع مرتبط است. سقیفه محل اجتماعاتی در مدینه بود که مردم راجع به مسائل حساس ، در آن جا به بحث و تبادل نظرقرار ‌می‌‌‌ پرداختند. به مجرد این که خبر رحلت پیامبر اسلام(ابن اثیر، 1386،ص124) منتشر شد مردم مدینه در این محل، برای گزینش رهبرشان دور هم جمع شدند. گروهی از مهاجران عقیده خود را در مورد پذیرش ابوبکر به عنوان تنها رهبر جامعه، به انصار تحمیل کردند. در این جلسه، فریاد‌هایی نیز به حمایت از خلافت علی (امین، احمد، بیتا، ص244) برخاست.

توجه:

• برای دانلود فایل word کامل ترجمه از گزینه افزودن به سبد خرید بالا استفاده فرمایید.
• لینک دانلود فایل بلافاصله پس از خرید بصورت اتوماتیک برای شما ایمیل می گردد.

سفارش تحقیق

به منظور سفارش تحقیق مرتبط با رشته تخصصی خود بر روی کلید زیر کلیک نمایید.

سفارش تحقیق