تحقیق دستور ساختاری زبان فارسی

توضیحات

نوان: تحقیق دستور ساختاری زبان فارسی 

• مقدمه 
• ویژگی ترکیبی زبان فارسی
•  تاریخچه ی مطالعات ساختواژی در ایران
• واژه سازی
• روش های اصلی واژه سازی
• نقش واژه سازی در زبان
• شرایط لازم برای واژه سازی
• موانع واژه سازی
• روش های بیان مفاهیم تازه
• فهرست منابع و مراجع

مقدمه

واژه سازی، تفنن یا فنی خاص نیست. واژه سازی ضرورتا تصمیمی در چهارچـوب یک مشرب ملی گرایانه نیز نیست. واژه سازی، اقـدامـی است در پـاسخ بـه نـیازهای کـلامی سخنگویی که در لحظه ی معینی از زمان در حال تولید پیامی زبـانی است و در مـوضعی معین از این پیام، خواهان کاربرد مفهومی است که برچسب صوری، یا لفظ مناسب آن، را در اختیار ندارد – مفهومی که یا از رهگذر برخورد با فرهنگ، جامعه یا زبانی دیگر به اندیشه ی او راه یافته است و یا بداهتا از طریق نظرپردازی در جهان ذهنی او جوانه زده است. در این لحظه ی معین از زمان، برای بیان زبانی این مفهوم، چه راه های محتملی پیش روی او قرار دارد؟ طبیعی ترین و رایج ترین کار، جستجو در مجموعه واژه هایی است که پیشینه ی زبان در اختیار او می نهد ـ یعنی هر آنچه که پیش از این لحظه ی معین پدید آمده است، یک میراث زبانی ـ فرهنگی است و اینک دیگر خواسته یا ناخواسته بخشی از سـنت است. اما، اگر این کار راه به مقصود نَبَرد و یا سخنگو صرفا نخواهد چنین کند، چه انتخاب های دیگری در پیش روی او قرار دارد؟ در شرایط برخوردهای زبانی، آسان ترین کار، وام گیری است. اما اگر به دلیل زبانی یا غیرزبانی مـثل جـامعه شناختی، زیـبایی شـناختی یـا ایدئولوژیک چنین نیز نکرد، ناچار است از میان امکاناتی که نظام زبان در اخـتیار او می گذارد یکی را برگزیند. یعنی :

یا بکوشد نقش و معنای واژه های موجود را تغییر دهد تا متناسب با مقصود وی گردند؛

یا برای ادای مقصود به ترکیبات نحوی طولانی تر متوسل شود؛

و یا این که واژه بسازد.

پس واژه سازی در زبان، امری طبیعی و ناگزیر است. واژه سازی ضـرورتا پـدیده ای نیست که در نتیجه ی برنامه ریزی زبانی و به صورتی آگاهانه و عمدی پدید آمده بـاشد، بلکه بخشی است از توانایی زبانی سخنگویانِ یک زبان و طریقه ای است طبیعی برای ورود مفاهیم تازه به زبان. اما انتخاب از میان یکی از این سه روش طبیعی، غالبا هنگامی رخ می دهد که پیدایش مفهوم تازه و نیاز به بیان آن، نتیجه ی تحولات درونی خود جامعه باشد. اما، هـنگامی کـه مفاهیم تازه از رهگذر برخوردهای اجتماعی و زبانی و تحولات فرهنگی ناشی از آن از یک جامعه به جامعه ی دیگر سرریز می کند، آسان ترین کار وام گـیری واژگـانی است. کـم نیستند واژه هایی از این دست که در یکی دو قرن اخیر از زبان های اروپایی به زبان فارسی راه یافته اند. در این حال، جوامع زبانی هر یک به صورتی در مقابل این وضع واکنش نشان می دهند. رایج ترین شکل این واکنش، واژه سازی برای واژه های بـیگانه ی وام گـیری شده است.  این کارگاه به صورتی متمرکز و برنامه ریزی شده، بـه هـمت سـازمان هایی همچون فرهنگستان، عملی می گردد و گاه شکلی پراکنده اما خود انگیخته دارد که در فعالیت های واژه سازی ِ نویسندگان، مترجمان و متخصصانِ رشته ها و حـرفه های گـوناگـون ظاهر می شود. متمرکز یا غیر متمرکز، مهم ترین منبعی کـه واژه سـازان بـرای بـیان مـفاهیم تـازه یـا وام گیری شده در اختیار دارند بی شک فرآیندها و الگوهای طبیعی واژه سازی در زبان است. اگر این فرآیندها و الگوها به درستی شناخته شوند، به روشنی تعریف گردند و به خوبی در اختیار دیگران قرار گیرند به طوری که به آسانی بتوان به آنها دسترسی یافت، ابزار مناسبِ کارِ واژه سازی، در دسترس واژه سازان قرار گرفته است.

ویژگی ترکیبی زبان فارسی

زبان فارسی، در شمار زبان های ترکیبی است، بر خلاف زبان عربی که از زبان های اشتقاقی است؛ بدین معنی که در زبان عربی برای نمونه اگر بخواهند واژه هایی از واژه ی “علم” بسازند، طبق ساختارهایی خاص آن را به قالب هایی می برند و با افزودن واج یا واج هایی به آغاز، میان و پایان آن، واژه هایی مشتق پدید می آورند که اغلب صورت خود واژه شکسته می شود و “علم” در واژه های تازه، به طور سالم دیده نمی شود؛ چنان که در واژه های:

“علم- علوم، عالم، علماء، علیم، معلوم، اعلام، استعلام، تعلیم، تعلم، علامه، اعلم، معلم، معلمه، معلومات، متعلم، عَلَم، اَعلام”

این نکته دیده می شود.

ولی در زبان فارسی نخست آن که : دایره ی مشتق ها بسیار محدود است، و دیگر آن که : روش ساختن واژگان نو مانند زبان عربی نیست، بلکه اغلب با آوردن پیشوند یا پسوند یا واژه ای دیگر به آغاز یا پایان واژه، واژه ای نو پدید می آورند که در هیچ یک از آن ها صورت اصلی واژه (و در مشتق ها صورت اصلی بن فعل) شکسته نمی شود؛ چنان که در برابر “علم” عربی، “دانش” فارسی به کار می رود که خود از مشتق هاست و از بن مضارع “دان” و “ش” اسم مصدری ترکیب یافته و مشتق های دیگر این بن به جز فعل های مضارع و دستوری ( می دانم، بدانم، بدان) عبارتند از دو صفت فاعلی “دانا” و “داننده”؛ و مشتق های بن ماضی آن یعنی “دانست” افزون بر فعل های گذشته و آینده، منحصر است به صفت مفعولی “دانسته” و مصدر “دانستن”؛ در صورتی که واژه های مرکب از همان واژه ی “دانش” فراوان است؛ مانند : دانش آموز، دانشجو، دانشمند، دانشگاه، دانشکده، دانش دوست، دانش پژوه، دانشنامه، دانشیار، دانشسرا، بی دانش. امروزه با پیشرفت صنعت و تمدن نوین، در برابر واژه های بیگانه برای مفهوم های دانشی، صنعتی، سیاسی، فرهنگی اجتماعی، فلسفی، اقتصادی، حقوقی، و جز آن، اصطلاح هایی ساخته شده است که همه یا بیشتر آن ها از سوی همگان پذیرفته شده است و به اصطلاح، جا افتاده است؛ از آن دسته است ترکیبها و اصطلاح هایی چون: بزرگراه، ایستگاه،‌ فرودگاه، هواپیما، ماهواره، فضانورد،‌ هواشناسی، کودکستان، دبیرستان، هنرستان، دانش آموز، دانشجو، دانشکده، دانشگاه، دانشسرا، دانشیار، دانشنامه،استادیار، شهرداری، شهربانی، بخشدار، استاندار، دهدار، دهبان، دریابان، دریادار، دریاسالار، راهنمایی رانندگی، راننده، خودرو، دادگستری، دادگاه، دادسرا، دادستان، دادرسی، پاسگاه، هنرسرا، هنرجو، سبک شناسی، واژه شناسی، ریشه شناسی، آزمون شناسی، زیست شناسی، گیاه شناسی،‌ جانورشناسی، کان شناسی، آسیب شناسی،‌ باستان شناسی، ایران شناسی، خاورشناسی، جامعه شناسی، زیباشناسی، روان شناسی، روان کاوی، روان پزشکی، دندان پزشکی، دام پزشکی، دامپروری، دامداری، سرشماری، آمارگیری، ماشین سازی، اسلحه سازی، داروسازی، نوسازی، رادیوسازی، گروه بان، سرگرد، سرتیپ، سرلشگر، ارتشبد، آموزش و پرورش، بهداشت، بهداری، بهیار، بهسازی، بیمارستان، تیمارستان، درمانگاه، نمایشگاه، فروشگاه، زایشگاه، آزمایشگاه، پرورشگاه، آسایشگاه، اندرزگاه، کارگشایی، کانون جهان گردی، بیگانه پرستی، میهن فروشی، میهن دوستی، خود کم بینی، آتش نشانی. و صد ها اصطلاح و ترکیب دیگر که در فارسی امروز به کار می رود. همچنین ترکیب ها و اصطلاح ها ی عامیانه ، چون: بشور بپوش، ورپریده، پاچه ور مالیده، دست پاچه شدن و …؛ که هر روز ده ها بلکه صدها نمونه از آن ها را می شنویم.

تاریخچه ی مطالعات ساختواژی در ایران

در ایران، پژوهش درباره ی دستور زبان به دوران بسیار كهن باز می گردد. به احتمال بسیارحتی در دوره ی ساسانیان نیز درباره ی آواشناسی و ساخت واژه بررسی هایی انجام شده است. پس از اسلام و رواج یافتن زبان عرب در سراسر تمدن اسلامی، هر چند دانشمندان فارسی زبان اغلب ترجیح دادند آثار خود را به زبان عربی بنویسند اما چون غالب مردم و نیز بسیاری از فرمانروایان بر زبان عربی تسلط نداشتند، لزوم نگارش به زبان فارسی نیز احساس می شد. نخستین كسی كه به دستور زبان فارسی پرداخت، ابن سینا بود. البته نگرش ابن سینا به دستور، نگرشی فلسفی بود و اثبات جهانی بودن زبان را در نظر داشت؛ افزون براین، او از نخستین كسانی بود كه به یافتن معادل فارسی برای كلمات عربی و یونانی در مقابل بسیاری از كلمات عربی برابر نهادی فارسی وضع كرد و در این عرصه ابن سینا تنها نبود. ابوریحان بیرونی، جوزجانی ، غزالی ، ناصرخسرو و افضل الدین كاشانی از دیگر نام آورانی هستند كه هركدام در عرصه های گوناگون به وضع كلمات جدید همت كردند. قدیمی ترین كتاب فارسی كه درباره قواعد ساختواژی فارسی بحث می كند و به دست ما رسیده، كتاب « المعجم فی معاییر اشعار العجم» است كه به قلم شمس قیس رازی در قرن هفتم هجری تالیف شده است. البته موضوع اصلی كتاب درباره ی عروض و قافیه و بدیع است اما درباره ی ساخت واژه نیز مطالعه ی عالمانه دارد. پس از این كتاب، مهمترین آثاری كه به ساخت واژه پرداخته اند عبارتند از : فرهنگ جهانگیری اثر حسین اینجوی؛ فرهنگ برهان قاطع تالیف محمد حسین بن خلف تبریزی و فرهنگ انجمن آرای ناصری نوشته ی حسین قلی خان هدایت باشی. این سه فرهنگ در مقدمه ی خود به ساخت واژه پرداخته اند. در قرن سیزدهم، سه كتاب دستور نیز نوشته شد كه طبعاً مباحث ساخت واژه را در خود داشتند. در قرن چهاردهم هجری، نخست دستور سخن ودبستان فارسی به قلم میرزا حبیب اصفهانی نگاشته شد. پس از او كار دستور نویسی فارسی تا حدی رونق گرفت و دستورهایی چند منتشر شد كه طبیعتا در همه ی آن ها بخشی از كار به ساخت واژه اختصاص داشت.

در سال 1314 با تشكیل فرهنگستان اول، برای نخستین بار در ایران واژه سازی و برابرگزینی برای كلمات لاتین وغربی به صورت گروهی و نظام مند آغاز شد. از آن زمان تاكنون، گروه ها و افرادی چند به صورت رسمی و غیر رسمی به واژه سازی پرداختند كه بررسی كارآنها بی تردید گامی است در جهت تدوین اثری جامع در زمینه ی ساخت واژه ی فارسی. در دوره ی اخیر، مطالعات ساختواژی نیز كم و بیش انجام شده است و كتاب ها و رساله ها و مقالاتی چند به طور كامل به این امر اختصاص یافته است.

توجه:

• برای دانلود فایل کامل ورد لطفا اقدام به خرید نمایید.
• پس از خرید بلافاصله لینک دانلود فایل برای شما ایمیل خواهد شد.